به گزارش اردستان سلام، شهرستان اردستان با داشتن فرهنگ غنی و اقوام و محلههای زیاد از گذشته تاکنون مهد بازیهای بومی محلی زیادی بوده که اجرای آن موجب مودت، دوستی و صداقت بین مردم محلهها میشده و نوعی حس شادی و چالاکی را در بین جوانان و مردم به وجود میآورد که در شهرستان اردستان هم هر ساله در عصر سیزدهم نوروز مردم با تجمع در محله کبودان شهر اردستان اقدام به برگزاری چند نوع بازی بومی محلی میکنند که از قدیمالایام مسبوق به سابقه بوده و طبق پیگیریهای انجام شده بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد اما با توجه به اجرای بازیهای مدرن امروزی اینگونه ورزشها و بازیها به دست فراموشی سپرده شده است.
مسئولان نسبت به ثبت بازیهای بومی محلی محله کبودان اردستان اقدام کنند
بنا بر این میطلبد مسئولان دولتی و محلی با پیگیری نسبت به ثبت اینگونه بازیها اقدام کرده و برای اجرای آن با تشکیلات خاص و لباسهای متحدالشکل و تهیه زمین و امکانات مناسب، اینگونه ورزشها را احیا کنند تا بیشتر از این به فراموشی سپرده نشوند و این سنتهای خوب در قالب جشنوارهها باعث شور و شعف و نشاط اجتماعی مردم هم بشود.
مهدی فدایی در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در اردستان اظهار داشت: بازیهای بومی محلی کبودان در سیزده بدر دو مورد بیشتر از بقیه مورد استقبال مردم قرار میگیرد که میتوان با آموزش، سرمایهگذاری، ثبت آن و فراهم کردن امکانات نسبت به گسترش آن اقدام کرد تا این بازیها از محجوریت خارج شود که یکی از این بازیها بنام شُو(� o) است که به بازی کبدی شبیه است و برای اجرای آن به امکاناتی همچون بازیکن شامل گروهی ازدشش تا ۱۰ نفر، میدان شُو و فضا با چارچوب مشخص و داور است که دو مکان برای اجرای بازی تعیین میشود و خط یا دیوار دُو در دو سمت و میدان و خط میانهٔ میدان که اهداف اصلی و جزئی بازی سرگرمی و نشاط، تقویت روحیه اتحاد و همبستگی، فرمانبرداری، تقویت حافظه و هماهنگی اعصاب و عضلات، تقویت چابکی، انعطافپذیری و سرعتِ حرکت و عکسالعمل است.
وی افزود: این بازی دارای اصطلاحات و قوانین داوری همچون شُو(šo)، پِرشُو(per šo)، یادُو(Yā do)، مِیدُم داری(medõm dāri) میدان داری، مِیوم داری(meyõm dāri ) میان داری و ضربه زدن و لمس بدن است که شرایط سنی آن از ۱۵ تا ۴۰ سال میتوانند در این بازی مهیّج شرکت کنند که در محله کبودان اردستان عموم مردان غروب روز طبیعت خود را با برگزاری این بازی با شور و نشاط می گذراندند و قوانین قراردادی همچون بازی با باقی ماندن چند بازیکن خاتمه یابد، شرایط برای تیم”دودار”و”میدان دار” نیز متفاوت است و به ازای هر بازیکنی که در تیم مقابل بسوزد و از بازی خارج شود یک بازیکن قبلی به بازی اضافه میشود و تماس و لمس دست از انگشتان تا آرنج جزء نقاط مجاز و از شرایط بازی بیرون است.
این دوستدار تاریخ گفت: “شو شو دیم بالا شو یا شُو شُو جیم بالا شو.” این عبارت چکامهای بود که قبل از شروع و یارکِشی بازی شو خوانده میشد و آن ایام تنها سرگرمی که در اوقات بیکاری، دانشآموزان را به عنوان بازیکننده و بزرگترها را به عنوان تماشاگر به هیجان میآورد و سرگرم میکرد بازیهای بومی محلی بود؛ آن هم واقعی و نه مجازی و یکی دیگر از این بازیها، بازی”شُو”(� o) یا همان” کبدی” معروف است که در سطح جهانی برگزار میشود.
فدایی بیان کرد: ابتدا سردستهها یار کشی میکردند بعد از آن هر سردسته یک نفر بازیکن چابک و سریع را انتخاب میکردند تا آنها تعیین کنند کدام تیم میدان را داشته باشد و چه تیمی دُو(Do)را و بنابراین دو نفر منتخب در نقطهای میایستادند و همزمان با فرمان داور به سرعت سمت میدانِ شُو میدویدند و هر کس زودتر میرسید با توجه به هماهنگی قبلیِ سردسته و ویژگیهای بازیکنان خودی شرایط زمین را به نفع تیم خود انتخاب میکردند و بیشتر اوقات اولین نفری که به میدان شو میرسید جایگاه دُو(Do)را برای تیم برمیگزید و علت آن این بود که بازیکنان “دُو” یا مهاجم کارشان فقط دویدن، لمس کردن و ضربه زدن بود و بازیکنان میدان وظیفه داشتند یار حریف را بگیرند.
وی بیان کرد: شروع بازی به این شکل است که بعد از اینکه سردسته ها تیم خود را در زمین آرایش و نظم می دادند باید خیلی زیرکانه و تیز بینانه هم بازیکنان خودی را زیر نظر داشته باشند و هم بازیکنان تیم حریف را و تفرقه و پراکندگی مرگ و سوختن یک بازیکن را به همراه داشت و اتحاد و یکپارچگی پیروزی و برد یک تیم را رقم میزد و یعنی بازیکنان باید گوش به فرمان میبودند (فرمانبرداری) و بازی شروع شده است و نحوهٔ کسب امتیاز به اینصورت است که اگر مهاجم با حریف و یا حریف با مهاجم تماس پیدا کند، مهاجم باید سریع به زمین خود یعنی دُو(Do) برگردد و با صدای بلند عبارت یادُو(Yā do)را فریاد بزند و همزمان و هماهنگ با او تمام هم تیمیها باید به خط یا دیوارهٔ دُو(Do)بیایند و “یادو” کنند و اگر “یادو” موفق بود که بازیکن مدافع میسوزد و باید بیرون برود.
دوستدار تاریخ با بیان اینکه چنانچه عبارت “یادو”موفق نباشد، مثلا یکی از یاران مهاجم “یادُو” را انجام ندهد از طرف بازیکنان حریف یا مدافع تهدید به گرفتن است و ممکن است زحمات یاران خود را پوچ کند و همین جاست که میتوان به رهبری مقتدر سردسته و گوش به فرمان بودن بازیکنان پی برد، افزود: روی دیگر بازی این است که اگر حریفان، مهاجم را نگه داشته و در زمین خودی متوقف کنند و اجازهٔ رسیدن مهاجم به “خطِ دُو”(Do)یا زمین خودی را ندهند، مهاجم یک امتیاز از دست داده و از زمین خارج میشود و در صورت موفقیت یک مهاجم هر تعداد مدافع که مهاجم را لمس کرده باشند از جریان بازی خارج و به همان میزان امتیاز به تیم حملهکننده تعلق میگیرد و حتی اگر تمامی بازیکنان مدافع مهاجم قلدر را لمس کرده باشند همهٔ آن ها از بازی اخراج شده و دور بازی تمام میشود و امتیازی ویژه به امتیازات تیم برنده حاضر در زمین اضافه میشود که این حرکت پِرشُو(per šo) زدن است و در یک «میدُم داری»(medõm dāri) جانانه ممکن است توسط بازیکنی قدرتمند و چابک اتفاق بیفتد که در پایان جوایزی به رسم یادبود برای تیمی که بیشترین برد را داشته تعلق میگیرد که شاباش بازی توسط بزرگانی چون مرحوم حاج سید احسانالله هاشمی که نامشان جاودان باد، برای تهییج و شور و هیجان دادن به بازی اسکناسهای نو یا صدای خروس نشنیده سر دست میگرفت و با صدایی رسا میگفت هر مهاجمی میدان داری بزند از من جایزه میگیرد.
فدایی تاکید کرد: این دو بازی توسط اینجانب به مدت سه ماه با تحقیق از بزرگان و افراد مسن به مدت سه ماه تهیه شده است که از دیگر آن بنام شِرْ ـ دُدْ (šēr – död) است که دارای امکاناتی همچون بازیکن یا شرکتکننده، گروهی از ۱۰ نفر و بیشتر، میدان وسیع و فضای باز و اهداف بازی سرگرمی و نشاط، تقویت حافظه، تقویت چابکی، سرعتِ حرکت و عکس العمل است که شرایط سنی خاصی در آن مطرح نیست و از سنین۱۵ سال به بالا میتوانند در این بازی شرکت کنند که اصطلاح «شِرْ» (šēr) معادل شیر است و در این بازی کارش شکار کردن است و اصطلاح « دُدْ کردن » (död kardan ) یعنی کسی را علیه دیگری برانگیختن یعنی تحریک کردن است که منبع آن دیکشنری آبادیس [ گویش مازنی ] است.
بازی معروف محله کبودان اردستان « شِرْ ــ دُدْ »(šēr – död» است
وی گفت: از بازیهای معروف و به یاد ماندنی که در محله کبودان وجود دارد همین بازی« شِرْ ــ دُدْ »(šēr – död) است که ”شِرْ ــ دُدْ“ بازی سرگرمکنندهای است که به صورت گروهی با همراهی تعداد زیادی تماشاگر برگزار میشود وشرح بازی طبق قاعده و قانونی که توسط استاد فرهیخته و ارزشمند مرحوم سید احساناله هاشمی تدوین شده و هنوز پا برجا هست، دو نفر ریش سفید به عنوان داور و سردسته مخصوص برگزاری بازی «شِرْ ــ دُدْ» هستند و این دو نفر در غروب سیزده بدر با صدایی رسا نام بازی را فریاد میزنند و بازیکنان را جهت انجام بازی فرا میخوانند و شرکتکنندهها جمع میشوند و به صورت دایرهوار روی زمین مینشینند؛ ابتدا دو نفر به صورت داوطلب اعلام آمادگی میکنند، بین آن دو نفر قرعه میاندازند و یکی با نام “شِرْ”(šēr) و دیگری با نام “دُدْ”(död) معرفی میشوند و هر کدام از این دو بازیکن نقشی را بر عهده دارند و در جریان بازی به اجرا در میآورند.
دوستدار تاریخ افزود: دُدْ” شروعکنندهٔ بازی است و باید با فرار کردن به دور دایره بچرخد و”شِرْ”باید با سرعت “دُدْ” را دنبال کند تا او را بگیرد. “شِرْ”در تعقیب و گریز باید با ذکاوت و آگاهی خاصی به “دُدْ” نزدیک شود و همین طور بازیکن “دُدْ” نباید اجازه بدهد که در چنگ “شِرْ” گرفتار شود و لازم به ذکر است که بازیکن “دُدْ” طبق قوانین بازی اختیارات و امتیازاتی دارد که در موقع ضرورت می تواند از آن استفاده کند و اولین امتیاز این است که وقتی در یک لحظه “شِرْ” به او نزدیک شد قبل از اینکه گیر بیفتد باید سریع دست خود را روی شانه یکی از بازیکنانی که در حلقهٔ دایره ای شکل نشسته اند بزند و همزمان واژه”دُدْ”را به زبان آورد یعنی سریع بلند شو که در این لحظه جریان بازی برعکس میشود و ه همین شکل ادامه دارد.
فدایی بیان کرد: نکته جالب و هیجانی بازی اینجاست که چون بازیکن “دُدْ” در جریان بازی از امتیاز انتخاب کردن “شِرْ” برخوردار است نباید در فرار کردن هیچ عجله داشته باشد وگرنه در حالت دوّار سرگیجه میگیرد و گرفتار”شِرْ”میشود و بنابراین باید با نهایت خونسردی حرکت کند تا به محض نزدیک شدن “شِرْ” به او، سریع با ضربه زدن روی شانه یک نفر او را به عنوان “شِرْ” انتخاب نماید و “شِرْ” غفلت زده قبلی را در چنگ “شِرْ” جدید بیندازد و اگر کسی گرفتار شد، باید کولی یا سواری بدهد و یک دور شخص برنده را بر گِرْدِ دایره بچرخاند و هیجان بازیکنان و تماشاگران در مـوقع کولی گرفتن جهت شور و نشاط دادن به بازی گل میکند و همگی با کف زدن، (چاپول کردن) هم صدا با آهنگی موزون مصرعهایی را می خوانند و به شادی و هلهله میپردازنند.
بازیهای بومی محلی محله کبودان اردستان قدمت ۱۰۰ ساله دارد
کامران هاشمی در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در اردستان اظهار داشت: این دو بازی مختص محله کبودان اردستان بوده و جالب این است که این دو بازی در محلههای دیگر شهرستان برگزار نمیشده است که توسط یکی از دوستداران تاریخ موارد و جزئیات این بازی که قدمت زیادی دارد جمعآوری شده است و مشخصا مرحوم استاد احسان الله هاشمی که مرحوم شدهاند تا اواخر مشوق این بازیها بوده است که قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد.
وی گفت: بازی شو که همانند کبدی است و دارای فدراسیون هم بوده این بازی قل از این فدراسیون آن را انجام میدادهاند منتها با توجه به عدم اطلاعرسانیهای گذشته این بازیها نه در جایی ثبت شده و نه مسئولانی آن را پیگیری نکردهاند که امساال با اطلاعرسانی تعدادی تیم اعلام آمادگی و حضور پیدا کردند و این بازی باید توسط افرادی باشد که دارای چابکی و زیرکی خاصی باشند تا بتوانند از عهده آن بیرون بیایند.
مدیر بنیاد فرهنگ شهرستان اردستان گفت: از همه مسئولان و متولیان ورزشی شهرستان اردستان درخواست داریم تا هرچه بیشتر به بازیها و ورزشهای بومی محلی بها دهند تا بتوانیم ورزشهایی که از اجداد ما تاکنون سینه به سینه به ارث رسیدهاند با ثبت آن و فراهم کردن امکانات برای آیندگان به یادگار بگذاریم.
نوروز جشنی ملی است که آئینی نیست
صدوقی در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در اردستان اظهار داشت: نوروز جشنی ملی است که آئینی نیست و برگرفته از طبیعت است و برای نو شدن طبیعت مردم ایران از دیرباز جشن میگرفتند و این جشن تاریخی یادگار گذشتگانی است که حتی قبل از ورود آریائیان به ایران سندی موجود است که این جشن پابرجا بوده است و در دوره هخامنشیان، اشکانی و ساسانی رایج بوده و عد از اسلام هم ادامه پیدا کرده است چون جشنی آئینی نیست.
وی افزود: این جشنها چون آئینی نبوده و ربطی به مذهب و دین ندارد و ربط به طبیعت دارد برای همین چون با طبیعت است همیشه ادامه پیدا کرده است و این جشن یک جشن عمومی بوده و قسمتهای عمومی آن کمتر شده و به بخشهای خصوصی خانوادگی بیشتر بدل شده است و بخش عمومی آن به ویژه بازیهای بومی محلی است و رسومی است که در یک جمع عمومی انجام میشود.
کارشناس تاریخ گفت: این بازیها هر ساله در عصر روز طبیعت در محله کبودان شهر اردستان برگزار میشود و بخشهای عمومی آن که شبیه یک کارناوال عمومی است انجام میشود و بازیهایی همچون «شیر دود، چوب و گوک و شو» از بازیهای رسمی این روز بوده و در کنار آن گره زدن سبزه و خواندن دعا برای سبزه و رسم آخر آن بنام تخم مرغ جنگی است که اختلافات خود را با شکستن تخممرغ رنگ شده و پخته شده و زدن به یکدیگر کنار میگذاشتند.
